Nỗi trăn trở về hàng ngàn ‘con mắt’ luôn dõi theo người già Nhật Bản

TTO - Khi bước sang tuổi 70, ông Koji Uchida, người Nhật Bản bắt đầu đi lạc. Lần đầu tiên, cảnh sát tìm thấy ông đang ngồi trước một máy bán hàng tự động cách nhà 27 km.

Ông Koji Uchida tại nhà dưỡng lão nơi ông đang sống. Ảnh: NYT

Những năm sau đó, ông biến mất thường xuyên hơn. Một lần còn đi lang thang suốt hai ngày trước khi đến căn hộ của một người lạ. Ông đói lả và hầu như không thể nhớ tên của mình. Tâm trí ông mờ mịt vì chứng mất trí nhớ.

Không biết phải làm gì, gia đình ông Uchida yêu cầu chính quyền địa phương đưa ông vào danh sách giám sát kỹ thuật số.

Tại Itami, tỉnh Hyogo, nơi gia đình Uchida sinh sống, có hơn 1.000 thiết bị cảm biến xếp dọc các con phố. Mỗi thiết bị được trang trí bằng một nhân vật hoạt hình tươi cười, bao quanh bởi các vạch sóng Wi-Fi. 

Mỗi lần ông Uchida ra ngoài đi dạo, hệ thống đã ghi lại vị trí của ông cụ thông qua một đèn hiệu ẩn trong ví của ông và liên tục gửi cảnh báo cho gia đình. Khi ông đi lạc hướng, gia đình có thể dễ dàng tìm thấy ông ấy.

Itami là một trong số các địa phương ở Nhật Bản đã chuyển sang theo dõi điện tử khi quốc gia già hoá này đối mặt với đại dịch mất trí nhớ. Các chương trình này nhằm bảo vệ những người bị suy giảm nhận thức.

Chi phí cho người... sống lâu 

Những nỗ lực giám sát của Nhật Bản đặt ra câu hỏi hóc búa mà các quốc gia trên toàn cầu phải đối mặt khi dân số của họ già đi nhanh chóng: làm thế nào để quản lý chi phí chăm sóc khổng lồ cho những người sống lâu hơn, cũng như là chi phí xã hội cho gia đình và những người thân yêu khác.

Một trong số 1.200 máy giám sát kỹ thuật số gắn trên cột đèn ở Itami. Ảnh: NYT

Chính phủ Nhật Bản coi nhiệm vụ này là quan trọng đối với sự ổn định trong tương lai của đất nước. Tuy nhiên, hệ thống giám sát bị cho là một trong những ví dụ cực đoan về sự thích ứng này. 

Nhiều người đưa ra những lo ngại nghiêm trọng về việc theo dõi kỹ thuật số. Họ cảnh báo rằng sự tiện lợi và yên tâm do giám sát mang lại có thể đe dọa nhân phẩm cùng sự tự do của những người bị theo dõi.

Vấn đề giám sát những người lớn tuổi đã đặt ra câu hỏi về sự đồng ý sâu sắc hơn khi các hệ thống giám sát điện tử đã trở thành một vật cố định trên toàn thế giới, được áp dụng rộng rãi ở cả các quốc gia giàu có, cởi mở như Mỹ và Anh, hay như cường quốc châu Á Trung Quốc.

Theo dõi ít xâm phạm

Người Nhật Bản rất quan tâm đến quyền riêng tư cá nhân của họ nên nhiều thành phố đã áp dụng các hình thức theo dõi điện tử ít xâm phạm hơn.

Là quốc gia có dân số già nhất thế giới, Nhật Bản dễ bị tổn thương nhất bởi sự tàn phá của chứng sa sút trí tuệ: mất trí nhớ, lú lẫn, suy giảm thể chất và đau lòng nhất là sự tan rã không thể cưỡng lại của bản thân cùng các mối quan hệ với người khác.

Đáng chú ý, Nhật Bản có tỷ lệ người mắc chứng sa sút trí tuệ cao nhất thế giới, với 4,3% dân số, theo ước tính của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). 

Một nghiên cứu của chính phủ Nhật Bản năm 2012 cho thấy hơn 4,62 triệu cư dân mắc chứng sa sút trí tuệ. Một số nhà nghiên cứu ước tính rằng 1/4 dân số Nhật Bản sẽ mắc chứng bệnh này vào năm 2045.

Một đoạn đường ở Itami có sự hiện của máy theo dõi. Ảnh: NYT

Sa sút trí tuệ là nguyên nhân hàng đầu của các trường hợp mất tích ở Nhật Bản. Hơn 17.000 người mắc chứng sa sút trí tuệ đã mất tích vào năm 2020, tăng từ 9.600 người vào năm 2012.

Năm đó, chính phủ đã ban hành chính sách quốc gia đầu tiên về chứng mất trí nhớ, và kể từ đó, chính phủ đã phải vật lộn với việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý để đáp ứng tốt hơn cho những người mắc chứng bệnh này.

Một kết quả chính là sự tập trung ngày càng tăng vào việc giúp đỡ những người bị sa sút trí tuệ, thay vì đưa họ vào viện dưỡng lão, với hy vọng cải thiện chất lượng cuộc sống của họ và giảm bớt gánh nặng cho các cơ sở chăm sóc.

Nhưng dịch vụ chăm sóc sa sút trí tuệ tại nhà có thể là nguyên nhân chính gây lo lắng. Mặc dù nhiều địa phương ở Nhật Bản cung cấp dịch vụ trông giữ vào ban ngày đối với người lớn, nhưng nó có thể tốn kém và không đáp ứng nhu cầu giám sát đối với những người dễ đi lạc nhất.

Các gia đình đôi khi giấu giếm những người bị sa sút trí tuệ vì sợ rằng những hành vi thất thường có thể thu hút sự kỳ thị của xã hội hoặc gây bất tiện cho cộng đồng

Đối với những người nhiều lần đi lạc, cảnh sát có thể gây áp lực cho gia đình để giữ họ ở nhà hoặc theo dõi chặt chẽ hoạt động di chuyển của họ.

Năm 2007, một người đàn ông 91 tuổi mắc chứng mất trí nhớ đã lạc khỏi nhà ở miền Trung Nhật Bản và bị tàu hỏa đâm chết. Nhà điều hành tàu hoả đã kiện gia đình của ông cụ vì những thiệt hại phát sinh từ sự chậm trễ trong dịch vụ vận tải hành khách. Và tòa án khu vực đã ra phán quyết có lợi về phía công ty kia. Quyết định đã được đảo ngược trong phần kháng cáo.

Bà Miki Sato, 46 tuổi, người được chẩn đoán mắc chứng sa sút trí tuệ cách đây 3 năm, đã tham gia một công ty cung cấp cơ hội làm việc cho những người mắc chứng bệnh này. Bà Sato nói rằng những người mắc chứng sa sút trí tuệ muốn được tin cậy. 

Và bà cho biết thêm rằng trên thực tế, số người chủ động muốn sử dụng các thiết bị theo dõi GPS này khá thấp so với số người phải sử dụng chúng.

Bà Miki Sato. Ảnh: NYT

Đối với bà Sato - người đã giúp phát triển một ứng dụng có chức năng theo dõi vị trí để hỗ trợ những người bị sa sút trí tuệ khi họ mua sắm hàng tạp hóa, điều quan trọng nhất chính là lựa chọn của cá nhân người đó.

Tuy nhiên, nỗi sợ hãi bị lạc đường của bà là có thật, Vào những ngày tồi tệ, các nhà ga xe lửa và tên đường phố lẫn lộn với nhau, còn các địa chỉ thì nhảy múa trong ký ức của bà.

Khi những người mắc chứng sa sút trí tuệ mất tích, hầu hết các cộng đồng Nhật Bản vẫn áp dụng cách tiếp cận tương tự để tìm ra họ. Các đội tìm kiếm tình nguyện viên được kích hoạt và nhà chức trách phát thông báo trên đài phát thanh địa phương hoặc trên hệ thống công cộng ở hầu hết các khu vực lân cận.

Một số địa phương đã chọn các giải pháp công nghệ thấp hơn, chẳng hạn như móc khóa chứa thông tin của người đi lạc. Nhưng khi ngày càng nhiều người mắc chứng sa sút trí tuệ sống ở nhà riêng thì phương án kỹ thuật số càng trở nên hấp dẫn hơn.

Những điều đó gồm những thứ dễ xâm nhập hơn, chẳng hạn như camera an ninh và thiết bị theo dõi có thể bỏ vào trong giày, đến các tùy chọn thụ động hơn như mã QR có thể bám trên móng tay và cảnh báo người chăm sóc khi bị quét bằng thiết bị thông minh.

Mặc dù các địa phương và công ty đã đầu tư lớn vào việc phát triển và quảng bá các chương trình, nhưng chúng vẫn được sử dụng ít, một phần vì những lo ngại về đạo đức.

Đặc biệt, vấn đề về sự đồng ý được thông báo là một vấn đề phức tạp, nhất là trong những trường hợp khó đánh giá liệu một người bị sa sút trí tuệ có khả năng đồng ý hay không.

Con trai của ông Uchida, anh Shintaro - người làm việc trong tòa thị chính - đã đăng ký cho cha mình vào năm 2019. Gia đình anh đã đồng ý thảo luận về trường hợp của ông Uchida để công chúng hiểu thêm về chứng mất trí.

Cha anh là một người ưa thích sự bận rộn. Sau khi nghỉ hưu, ông lập tức nhận một công việc khác. Tuy nhiên, khi bước sang tuổi 70, ông bắt đầu gặp khó khăn trong việc lái xe. Trí nhớ ông mờ dần.

Ông Uchida, năm nay 78 tuổi, đã sống nhiều thập kỷ ở Itami. Nhưng giờ đây khi anh đi dạo hàng ngày, đường phố không còn quen thuộc nữa. Trong một tháng, ông Uchida đã đi lạc ba lần. 

Chương trình theo dõi đã giúp 'làm chậm' quá trình lang thang của ông nhưng không thể ngăn chặn nó. Vào tháng 3 năm ngoái, gia đình ông miễn cưỡng đưa cha mình vào một cơ sở điều dưỡng

Chuyên gia Nhật Bản mách nhỏ cách ngăn ngừa bệnh sa sút trí tuệ: Mỗi ngày một bát súp, quét sạch "rác não" triệt để

Rác não là gì?

Để cải thiện sự minh mẫn khi về già, việc quan trọng hàng đầu là chăm sóc cho não bộ ngay từ khi còn trẻ. Bên cạnh việc sinh hoạt điều độ, chế độ ăn lành mạnh cũng có vai trò không hề nhỏ.

"Rác não" hay còn gọi là "beta-amyloid", là một chất gây ảnh hưởng xấu đến não bộ theo năm tháng, đồng thời nó cũng là một trong những nguyên nhân khiến suy giảm trí nhớ và khả năng tập trung.

Ngoài tác động tiêu cực đến chức năng não, chúng còn làm cho hệ miễn dịch suy yếu.

Nguyên chủ nhiệm y khoa Kanamachi tại Katsuyuki cho biết, protein β-amyloid trong tế bào não chết đi tạo ra loại protein có độc tính cao. Nếu protein này tích tụ lâu trong não, nó sẽ tạo thành các sợi amyloid và lắng đọng xung quanh các tế bào thần kinh. Khi số lượng tế bào này tăng dần sẽ làm giảm chức năng não bộ. 

Giáo sư Tomita Taisuke thuộc Khoa Dược tại Đại học Tokyo đã chỉ ra trong từ điển khoa học não bộ do Hiệp hội Khoa học Thần kinh Nhật Bản dẫn đầu và giám sát, β-amyloid là một trong những đặc điểm bệnh lý của bệnh Alzheimer. Nó được mệnh danh là "mảng bám tuổi tác" trong não.

Tuy nhiên, đặc điểm bệnh Alzheimer không có biểu hiện ngay lập tức. Nhóm nghiên cứu của Giáo sư Akobane Nakamura từ Trung tâm Nghiên cứu Y học Trường thọ Quốc gia Nhật Bản tuyên bố rằng sự khởi phát của bệnh Alzheimer bắt đầu từ sự tích tụ của protein β-amyloid từ 20 đến 30 năm trước. Và beta-amyloid không chỉ tích tụ trong não của người cao tuổi.

Takuji Shirasawa, Giám đốc Phòng khám Sức khỏe và Tuổi thọ Ochanomizu, cho biết bất kể ở độ tuổi nào, β-amyloid cũng sẽ tích tụ trong não, gây ra chứng mất trí nhớ. Vì vậy, để duy trì sức khỏe của não, chúng ta cần ngăn ngừa không để beta-amyloid tích tụ. Theo ông Shirazawa Takuji, việc loại bỏ các chất độc tích tụ ra ngoài và ngăn chặn các chất độc mới xâm nhập vào cơ thể là rất quan trọng. Để đạt được điều này thì chế độ ăn uống rất quan trọng.

Loại bỏ chất thải của não và cung cấp dinh dưỡng đầy đủ cho não là bước đầu tiên bảo vệ sức khỏe của não

Có nhiều phương pháp và hoạt động khác nhau để duy trì chức năng nhận thức của não. Tuy nhiên, Katsuyuki Uchino nói rằng điều quan trọng hơn những hoạt động này là ngăn ngừa "não thiếu dinh dưỡng". Bồi bổ trí não có thể nói là phương pháp ăn uống có thể tống "rác não" ra ngoài một cách suôn sẻ.

Ngoài ra, nghiên cứu được thực hiện bởi Trung tâm Nghiên cứu Quốc gia của Nhật Bản cũng phát hiện ra rằng Tyrosol, một chất chống oxy hóa có nguồn gốc từ ô liu và các loại thực vật tự nhiên khác có thể làm giảm hiệu quả độc tính thần kinh của β-amyloid. Loại chất này không chỉ an toàn mà còn hiệu quả qua đường ăn uống, nó có tác dụng chữa bệnh tốt qua các thí nghiệm trên động vật và có khả năng ngăn ngừa chứng mất trí nhớ.

Một bát súp mỗi ngày giúp loại bỏ rác trong não

Katsuyuki Uchino cho biết các chất dinh dưỡng sau đây có thể được sử dụng để làm món súp giàu chất dinh dưỡng và hỗ trợ não:

- Axit alpha-linolenic: Trục xuất "rác trong não"

- Lycopene, Sesamin, Astaxanthin: Tác dụng chống oxy hóa

- Lecithin: Tái tạo các tế bào thần kinh não

- DHA và EPA: Làm trơn máu trong não

- γ-Oryzanol: Kích hoạt chức năng não

Nguyên liệu và cách làm súp bổ não

Katsuyuki Uchino nói rằng cách làm súp này rất đơn giản. Các nguyên liệu cần có bao gồm đậu phụ, óc chó, tôm, bột mè trắng, cá ngừ đóng hộp, muối, nước tương kiểu Nhật ( loại nước tương đặc dùng cho tonkatsu), dầu gạo lứt và các nguyên liệu khác tùy sở thích. Việc còn lại là đem chúng nấu lên theo khẩu vị của mỗi gia đình. Sau khi sử dụng nếu còn thừa, phần còn lại có thể bảo quản trong tủ đông.

Khi đến bữa ăn, bạn chỉ hâm lại món súp và nhỏ vài giọt dầu gạo lứt là món "súp nhanh" đơn giản nhưng bổ dưỡng đã hoàn thành.

Không chỉ dành cho những người muốn cải thiện trí nhớ và khả năng tập trung, bất cứ ai cũng có thể sử dụng món ăn này. Đây là một cách hữu hiệu để bảo vệ và ngăn ngừa các nguy cơ sa sút trí tuệ và các bệnh về não khác trong tương lai.

Các chuyên gia cho rằng, nên tích cực áp dụng chế độ ăn uống đào thải độc tố cho não từ độ tuổi 40 khi chức năng não bộ bắt đầu suy giảm. Ngay cả trong giai đoạn những năm 50, hoặc những năm 70 hay 80 khi chức năng não đã bị suy giảm, chúng ta hoàn toàn có thể áp dụng phương pháp bổ sung chất dinh dưỡng này.

Nguồn: Abolouwang