HOANG TƯỞNG- RỐI LOẠN SUY NGHĨ

1.Khái niệm về  hoang tưởng :

Hoang tưởng  ( rối loạn suy nghĩ) là những ý tưởng, phán đoán sai lầm, không phù hợp với thực tế khách quan, do bệnh tâm thần gây ra nhưng người bệnh cho là hoàn toàn chính xác, không thể giải thích phê phán được. Hoang tưởng chỉ mờ nhạt hay mất đi khi nào bệnh thuyên giảm hay khỏi.

2. Hoang tưởng có những đặc tính cơ bản sau:

- Tính lập luận sai lầm: trong ý nghĩ hoang tưởng của mình, người bệnh có lập luận nhưng cơ sở logic đã bị rối loạn, những nguyên tắc đã được xác định sai lầm, dẫn đến kết luận sai lầm.

- Sự tin tưởng vững chắc, tính cố định: mặc dù những ý tưởng , phán đoán rất mâu thuẫn với thực tế nhưng người bệnh có sự tin tưởng vững chắc như một chân lý không thể bác bỏ được.

- Sự chi phối của hoang tưởng: hoang tưởng chiếm toàn bộ ý thức người bệnh, chi phối mạnh mẽ hành vi của họ.

3. Hoang tưởng được hình thành và tiến triển như sau:

- Khí sắc hoang tưởng: người bệnh lo lắng, chờ đợi một cái gì bất thường sẽ đến với mình, một mối nguy hiểm đang đe doạ tính mạng và cuộc đời họ, mà họ không tự giải thích được.

- Tri giác hoang tưởng: người bệnh nhìn thấy những sự vật, những người xung quanh có một cái gì đặc biệt khác thường liên quan đến số phận họ.

- Suy đoán hoang tưởng: dần dần người bệnh tìm thấy cái gì đặc biệt khác thường đó có ý nghĩa ngày càng rõ ràng và giải thích nó theo suy đoán của mình.

- Hoang tưởng kết tinh: hoang tưởng hình thành và ngày càng được củng cố thành hệ thống vững vàng, cố định.

- Hoang tưởng tan biến: hoang tưởng có thể biến đi một cách tự phát hay do điều trị hoặc tan rã trong trí tuệ sa sút.

Nguồn gốc của hoang tưởng có thể từ định kiến hay ám ảnh trở thành, từ ảo giác mà hình thành hoặc hiện tượng duy nhất của một bệnh loạn thần còn sót lại (hoang tưởng di chứng). Hoang tưởng suy đoán thường kéo dài và làm biến đổi sâu sắc nhân cách của người bệnh, ảnh hưởng rất nhiều đến các thành phần hoạt động tâm thần khác.

4. Phân loại hoang tưởng:

Có hai cách phân loại chính: theo nguồn gốc phát sinh và theo phương thức kết cấu.

-         Theo nguồn gốc phát sinh:

. Hoang tưởng tiên phát: hoang tưởng phát sinh không liên quan đến rối loạn tri giác. Ngày trước còn gọi là “ điên trí tuệ đơn chứng”. Nội dung loại hoang tưởng này rất đa dạng, thường là những hoang tưởng phát minh, hoang tưởng cải cách, hoang tưởng ghen tuông, hoang tưởng kiện cáo, hoang tưởng bị theo dõi, hoang tưởng nghi bệnh…

. Hoang tưởng thứ phát: hoang tưởng xuất hiện trên cơ sở rối loạn tri giác, rối loạn cảm xúc hay rối loạn ý thức.

Nổi bật là các khái niệm hình tượng, các tính chất bị động về trí tuệ vốn là bản chất của những ước mơ. Đó là đặc trưng của loại hoang tưởng này.

-        Theo phương thức kết cấu:

.  Hoang tưởng suy đoán:

Rối loạn chủ yếu là quá trình nhận thức lýtính, tức là rối loạn khả năng nhận thức các mối liên hệ bên trong của sự vật, hiện tượng, trong khi đó nhận thức cảm tính không bị rối loạn.

Đặc điểm của hoang tưởng này là bền vững và tiến triển, nó phát triển thành hệ thống và làm biến đổi nhân cách một cách sâu sắc.

. Hoang tưởng cảm thụ:

ở đây không những nhận thức lý tính mà cả nhận thức cảm tính cũng bị rối loạn. hoang tưởng xuất hiện sau các rối loạn tri giác, cảm xúc hay rối loạn ý thức. ở người bệnh có ý tưởng rời rạc không kế tục, cảm xúc căng thẳng, bàng hoàng ngơ ngác. Nhân cách người bệnh không bị hoang tưởng làm biến đổi nhiều.

4.1 Các loại hoang tưởng suy đoán:

Nội dung vô cùng phong phú, tất cả ước mơ, khuynh hướng, lo lắng, sợ hãi của con người đều có thể trở thành chủ đề hoang tưởng  suy đoán.

- Nhóm hoang tưởng bị truy hại, bị chi phối:

. Hoang tưởng liên hệ: thường phát sinh sớm trước hoang tưởng bị hại, người bệnh nghĩ rằng mọi việc xung quanh đều có mối liên hệ mật thiết với mình. Khi thấy hai người nói chuyện với nhau thì cho rằng đang bàn tán về mình, nghĩ rằng người ta nhìn mình một cách đặc biệt, xem thường mình, chế diễu mình... Những thái độ, lời nói của người xung quanh, người bệnh đều suy diễn cho là ám chỉ mình.

. Hoang tưởng bị hại: người bệnh khẳng định một người nào đó, một nhóm người nào đó theo dõi và tìm cách ám hại mình như bỏ thuốc độc vào thức ăn, nước uống, tổ chức bắt giam, ám sát, lấy hết của cải,v.v.

Đối tượng mà người bệnh nghi ám hại thường là những người thân cận nhất như: cha mẹ, vợ chồng, các con, bạn đồng nghiệp, thủ trưởng,v.v.

. Hoang tưởng bị chi phối: người bệnh cho rằng có người nào đó dùng quyền thế, phù phép hay một phương tiện nào đó để chi phối toàn bộ tư tưởng, hành vi, cảm xúc của mình. ý tưởng bị chi phối thường là thành phần chủ yếu của hội chứng tâm thần tự động và kèm theo ảo giác giả.

Hoang tưởng bị chi phối thông qua các phương tiện vật lý như dòng điện, tia tử ngoại, quang tuyến, siêu âm,  tia lare,v.v. Hoang tưởng này thường kèm theo ảo giác xúc giác, nội tạng.

. Hoang tưởng ghen tuông: người bệnh dựa vào những hiện tượng vô lý hay những bằng chứng không rõ rệt, khẳng định vợ hay chồng mình có quan hệ bất chính với người khác, phản bội mình. Hành vi của họ luôn luôn bị lôi cuốn vào sự tìm tòi những biểu hiện về sự bội bạc đó (kiểm tra thư từ, ảnh, ví, áo quần, bố trí người theo dõi...).

- Nhóm hoang tưởng tự ty, tự phủ định:

. Hoang tưởng tự buộc tội: người bệnh tự cho mình phạm sai lầm lớn, có phẩm chất xấu, có nhiều tội lỗi... đáng bị trừng phạt. Hoang tưởng tự buộc tội thường đưa đến ý tưởng và hành vi tự sát.

. Hoang tưởng nghi bệnh: người bệnh tự cho mình bị bệnh lây nhiễm (giang mai, lao, HIV/AIDS...) bệnh ung thư,v.v.Và đưa ra một loạt bằng chứng về các bệnh này. Họ liên tục đi khám bệnh, làm các xét nghiệm và mỗi lần thấy kết quả âm tính, họ không tin vào sự thăm khám đó.

- Nhóm hoang tưởng khuyếch đại:

. Hoang tưởng tự cao: người bệnh cho mình thông minh, tài giỏi, xuất chúng, việc gì cũng làm được, có sức lực mạnh mẽ không ai bằng ... Họ cho mình có thể chỉ huy được quân đội trên thế giới, có địa vị cao, quyền lực lớn, giầu có nhất trên đời, vàng bạc vô kể,v.v...

. Hoang tưởng phát minh: người bệnh luôn luôn nghĩ ra những phát minh mới, độc đáo, kỳ lạ về khoa học, triết học, y học, cải cách xã hội.v.v đem trình bày với mọi người, tìm cách thuyết phục họ thừa nhận.

. Hoang tưởng được yêu: người bệnh cho rằng có nhiều người yêu mình say mê đắm đuối, tìm mọi cách để biểu lộ tình yêu với mình một cách tượng trưng, nhưng người bệnh không yêu ai.

4.2. Các loại hoang tưởng cảm thụ:

- Hoang tưởng nhận nhầm: nhận người lạ là người thân hoặc người thân là người lạ. Khi bố mẹ đến thăm, người bệnh không thừa nhận mà cho rằng đó là người lạ, giả dạng bố mẹ mình. Ngược lại, người lạ đến bệnh viện thì người bệnh cho là bố mẹ mình. Đôi khi họ nhận nhân viên, bệnh nhân khác là những người thân thích.

- Hoang tưởng gán ý: người bệnh gán cho sự vật hiện tượng tự nhiên một ý nghĩa riêng: báo hiệu cho tương lai số phận của mình. Ví dụ: trên đường đi gặp một cái hố thì họ cho rằng hố là tượng trưng cho huyệt chôn người và báo hiệu rằng họ sẽ chết trong một ngày gần đây...

Hoang tưởng gán ý khác với hoang tưởng liên hệ ở chỗ: hoang tưởng gán ý là một hoang tưởng cảm thụ xây dựng trên một hiện tượng, một sự việc của thực tại, nhưng tri giác điều đó như một dấu hiệu tượng trưng chứ không liên hệ suy đoán theo một lôgich lệch lạc như trong hoang tương liên hệ (hoang tưởng suy đoán). Người bệnh có hoang tưởng liên hệ khi gặp cái hố trên đường, nghi ngờ rằng có ai đào hố làm cho mình rơi xuống gẫy chân.

Hoang tưởng gán ý thuộc loại hoang tưởng cảm thụ, còn hoang tưởng liên hệ thuộc loại hoang tưởng suy đoán.

- Hoang tưởng đóng kịch (còn gọi là hoang tưởng đổi dạng): người bệnh thấy xung quanh như những cảnh trên sân khấu, trong phim ảnh, đóng kịch ... những người xung quanh là những nhân vật luôn thay đổi vai.

Ba loại hoang tưởng nhận nhầm, gán ý và đóng kịch có liên quan mật thiết với nhau.

- Hoang tưởng biến hình bản thân: người bệnh cảm thấy cơ thể mình đã biến thành hình chim, hình thú vật hay cây cỏ. Hoang tưởng này thường kèm theo rối loạn cảm giác bản thể, ảo giác giả và liên quan với hoang tuởng bị chi phối.

Thường  gặp  trong hội chứng tâm thần tự động.

- Hoang tưởng kỳ quái:

.Nội dung khuếch đại với tính chất hưng cảm; người bệnh ở trạng thái cảm xúc hưng phấn, khí sắc vui vẻ. Người bệnh như đang hưng phấn, khí sắc vui vẻ. Người bệnh như đang sống trong cảnh thần tiên, sống trong một thế giới giầu sang vô kể, đang đứng ra giàn xếp những mâu thuẫn quốc tế, v.v...

Gặp trong hội chứng Paraphrenia cấp và có thể gặp trong liệt toàn thể tiến triển.

.Nội dung phủ định có tính chất trầm cảm: kèm theo cảm xúc buồn rầu, lo lắng; cũng xây dựng trên những hình tượng, biểu tượng kỳ quái, rộng lớn. Thường gọi là hội chứng Cotard với các nội dung sau đây:

Đau khổ vô biên: tất cả người thân đều chết, nhà cửa tan nát, người bệnh đau khổ hàng thế kỷ,v.v...

Phủ định ngoại cảnh: toàn thế giới bị ngập lụt, hàng loạt thành phố bị sụp đổ, tất cả đều tan hoang,v.v...

Phủ định bản thân ( hoang tưởng hư vô): nội tạng bị hư hỏng, không có tim, óc, dạ dày, v.v...

Thường gặp trong bệnh tâm thần phân liệt, có thể gặp trong loạn thần trước tuổi già, loạn thần do tai biến mạch máu não, v.v...

5. Hoang tưởng  di chứng:

Là  những hoang tưởng còn sót lại sau những trạng thái loạn thần cấp, khi các triệu chứng tâm thần khác đã mất. Thường gặp sau các trạng thái rối loạn ý thức: mê sảng, mê mộng, lú lẫn,v.v...

Hoang tuởng di chứng không phát triển thêm, nhưng cứ tồn tại cho đến khi nào người bệnh đột nhiên phê phán được trạng thái sai lệch trong tư duy mình thì lúc ấy hoang tưởng mới mất.
Kết luận: hoang tưởng là một triệu chứng loạn thần của một bệnh tâm thần nào đó ví dụ như : tâm thần phân liệt, trầm cảm, rối loạn cảm xúc, loạn thần do rượu, ngáo đá (loạn thần do ma tuý đá), động kinh tâm thần... Khi xuất hiện triệu chứng hoang tưởng, gia đình nên đưa bệnh nhân đến Bs chuyên khoa tâm thần để khám và có phác đồ điều trị thích hợp.